اوصاف
روحیات شخصی و کارهای عام المنفعه
شیخ عبد الکریم حائری فردی خوش اخلاق، شوخ طبع، معتدل طبع، معتدل و دور از ظاهرسازی و ریاکاری بود. در مصرف وجوهات شرعی بسیار احتیاط می کرد و بر زندگی اش زهد و ساده زیستی حاکم بود.
وی توجهی ویژه به وضع زندگی طلبه ها و برطرف کردن مشکلاتشان داشت، گاهی شخصاً به حجره های آنان می رفت از میزان توجه آنان به درس و مطالعه آگاه می شد و افراد پرکار و کوشا را تشویق می کرد.[1]
آیة الله حائری به آسایش و رفاه مردم و کاستن از مشکلات آنان توجه بسیار داشت؛ از جمله کارهای عام المنفعه او تأسیس بیمارستان سهامیه قم و تشویق به ساختن بیمارستان فاطمی در قم بود.[2]
به اهل بیت علیهم السلام بسیار علاقه مند بود و در جوانی در سامرا نوحه خوان این مراسم بود برپایی سوگواری در ایام فاطمیه دوم (اول تا سوم جمادی الثانی) را در ایران مرسوم کرد به جای مراسم تعزیه و شبیه خوانی مجالس روضه خوانی را رواج داد و برای جلوگیری از نقل مطالب بدون منبع در مجالس اهل بیت و مناسبتهای مذهبی کوشید.[3]
در عرصه سیاست
شواهد زیادی وجود دارد که به استناد آنها میتوان شخصیت آیة الله حائری را اساسا غیر سیاسی قلمداد کرد به نظر میرسد که کناره گیری شدید او از دخالت در مسائل سیاسی، به حدی که حیرت و بلکه اعتراض برخی را برانگیخت،[4] بیش از آن که بنا به مصلحت جویی بوده باشد از روحیه او ناشی می شده است.
رویه آیة الله حائری پیش از ورود به قم، درباره مسائل سیاسی نامرتبط با حکومت ایران، نیز همین گونه بود. مثلاً در میان عالمانی که در محرم ۱۳۳۰، هم زمان با حضور آیة الله حائری در کربلا در اعتراض به نیروهای اشغالگر خارجی از نجف و کربلا به کاظمین رفتند و حدود سه ماه در آنجا ماندند نام کسانی چون آیة الله میرزا محمد تقی شیرازی، آیة الله شیخ الشریعه اصفهانی آیة الله نائینی، آیة الله سید ابو الحسن اصفهانی و آیة الله آقا ضیاء عراقی در منابع تاریخی ثبت شده است،[5] ولی نشانی از آیة الله حائری نیست. بنابراین میتوان آیة الله حائری را، همچون استادش آیة الله فشارکی از عالمانی دانست که نه تنها هیچگاه در مسائل سیاسی فعال نبوده، بلکه از حوادث سیاسی و جنجالی گریزان بوده اند.[6]
به خاطر جایگاه اجتماعی حائری در اواخر عمرش ناچار به حضور در امور سیاسی شد؛ مهمترین چالش آیة الله حائری در این سالها نحوه تعامل و مناسباتش با رضاشاه بود در دورانی که رضاخان سردار سپه بود روابط نسبتاً خوبی با یکدیگر داشتند.[7] از زمان تثبیت سلطنت رضاشاه تا پیش از طرح مسئله کشف حجاب، مناسبات میان آنها نه حسنه و نه تیره بود.[8] آیة الله حائری در ماجرای اجباری شدن سربازی در ایران که مورد مخالفت برخی از علمای شیعه قرار گرفته بود با آن طرح موافقت کرد؛[9] اما از واقعه کشف حجاب (۱۳۱۴ش) تا درگذشت آیة الله حائری (۱۳۱۵ش)، مناسبات میان آن دو تیره بود، در پی این ماجرا، حائری در ۱۱ تیر ۱۳۱۴ در تلگرامی به رضاشاه اوضاع را بر خلاف قوانین شرع اعلام کرد و جلوگیری از آن را خواستار شد.[10] از آن پس، مناسبات آنها به کلی قطع شد و حتی آمد و شدهای نزد آیة الله حائری به شدت تحت نظر بود.[11]
البته برخی اهتمام او را به حفظ حوزه علمیه قم مهم ترین دلیل اجتنابش از ورود در بسیاری از رویدادهای سیاسی و رویارویی با حکومت دانسته اند. به نظر اینان حائری آگاهانه و هوشمندانه به مسائل مرتبط با حکومت وارد نمی شد، زیرا بر این باور بود که موضع گیری در برابر رضاشاه پهلوی در آن اوضاع و احوال، نتیجه ای جز برچیده شدن حوزه نخواهد داشت بنابراین با دوراندیشی درایت و بردباری حیات حوزه و بلکه حیات دین و مذهب را در ایران استمرار بخشید.[12]
[1] . آیة الله مؤسس، ص ۵۲ -۵۴؛ «مصاحبه با حضرت آیت الله حاج سـیـد عـلـى آقـا محقق داماد»، ص ۴۷ ۴۸.
[2] . مصاحبه با حضرت آیت الله حاج سید علی آقا محقق داماد»، ص ۴۱ – ۴۲.
[3] . روزنامه اطلاعات ۳۰ و ۳۱ فروردین ۱۳۱۰ .
[4] . معاد شناسی، ج۸ ص ۲۰۱.
[5] . آیة الله مؤسس، ص۴۸ – ۵۰؛ «حاج شیخ عبد الکریم حائری و سامان دادن به تبلیغات دینی »، ص ۱۵۱ – ۱۵۴.
[6] . آیة الله مؤسس، ص ۶۱ – ۶۲؛ «مصاحبه با استاد عبد الحسین حائری»، ص ۱۶۱ – ۱۶۲.
[7] . هجوم روس و اقدامات رؤسای دین برای حفظ ایران، ص۱۵۴ – ۱۵۵.
[8] . مرجع دوراندیش و صبور: آیت الله حائری، مؤسس حوزۀ علمیه قم، ص۶ حاج شیخ عبد الکریم حائری در تأسیس و حراست از حوزه علمیه قم، ص۱۹۱.
[9] . حیات یحیی، ج ۴، ص ۲۸۹ .
[10] . خاطرات دکتر مهدی حائری یزدی، ص۶۴.
[11] . جرعه ای از دریا، ج ۴، ص ۴۹۷ – ۴۹۸ .
[12] . خاطرات دکتر مهدی حائری یزدی، ص۸۳ .
