زندگینامه شیخ

 

زندگینامه آیة الله العظمی حاج شیخ عبد الکریم حائری (ره)

آیة الله حاج شیخ عبد الکریم حائری در خانواده ای مذهبی در مهرجرد میبد در سال ۱۲۷۶ق ۲ به دنیا آمد. پدرش محمد جعفر را فردی متدین و پرهیزکار توصیف کرده اند.[1]

حائری پنج فرزند داشت؛ دو پسر به نامهای مرتضی و مهدی و سه دختر کـه بـا محمد تویسرکانی، احمد حائری همدانی و سید محمد محقق داماد ازدواج کردند. شیخ عبد الکریم حائری در ۱۷ ذی القعده ۱۳۵۵ق (۹ بهمن ۱۳۱۵)، پس از حدود ۱۵ سال اقامت در قم درگذشت. با وجود محدودیتهای حکومتی، پیکر او تشییع باشکوهی شد و آیة الله سید صادق قمی بر او نماز خواند و در حرم حضرت معصومه علیها السلام به خاک سپرده شد.[2]

تحصیل

شیخ عبد الکریم حائری به خواست شوهر خاله اش میر ابو جعفر به اردکان رفت و در مکتبخانه آموزش دید و پس از درگذشت پدرش به نزد مادرش در مهرجرد رفت[3]. پس از چندی به یزد رفت و با سکونت در مدرسۀ محمد تقی خان، معروف به مدرسه خان ادبیات عرب را نزد عالمانی چون سید حسین وامق و سید یحیی بزرگ، معروف به مجتهد یزدی فراگرفت.[4]

عراق

او در ۱۲۹۸ق برای ادامه تحصیل به همراه مادرش راهی عراق شد. نخست بـه کربلا رفت و حدود دو سال زیر نظر فاضل اردکانی به تحصیل پرداخت و درسهای سطوح میانی فقه و اصول را در آنجا آموخت[5]. سپس برای ادامه تحصیل و استفاده از میرزای شیرازی به سامرا رفت.[6]

دوره تحصیل آیة الله حائری در سامرا از ۱۳۰۰ تا ۱۳۱۲ بود که نخست دو تا سه سال درسهای سطوح عالی فقه و اصول را نزد استادانی چون شیخ فضل الله نوری میرزا ابراهیم محلاتی شیرازی و میرزامهدی شیرازی به اتمام رساند و سپس در درسهای خارج فقه و اصول سیّد محمّد فشارکی اصفهانی و میرزا محمد تقی شیرازی، و مدتی در مجلس درس میرزا محمد حسن شیرازی شرکت کرد. و از میرزا حسین نوری اجازه روایت دریافت کرد.[7]

سید محمد فشارکی و شیخ عبد الکریم حائری چند ماه پس از درگذشت میرزای بزرگ (۱۳۱۲ق) از سامرا به نجف نقل مکان کردند[8]. حائری در نجف در درس فشارکی و آخوند خراسانی[9] شرکت می کرد و در ماههای آخــر عـمـر فشارکی، از او مراقبت هم می کرد.[10]

بازگشت به ایران

آیة الله حائری پس از درگذشت فشارکی و در سال ۱۳۱۶ق به ایران بازگشت و در سلطان آباد (اراک کنونی) حوزه درس دایر کرد.

سفر دوباره به عراق

شیخ عبد الکریم حائری در ۱۳۲۴ق به علت استقلال نداشتن در اداره کردن حوزه اراک و بر هم خوردن آرامش آنجا به سبب نهضت مشروطه به نجف بازگشت. دوباره به حلقه درس آخوند خراسانی پیوست و در درس سید محمد کاظم طباطبائی یزدی نیز شرکت کرد؛ ولی به منظور دور ماندن از نزاع میان موافقان و مخالفان مشروطه پس از چند ماه به کربلا رفت.

آیة الله حائری حدود ۸ سال در کربلا ماند و از آن زمان به حائری ملقب شد. او در کربلا به تدریس پرداخت و به منظور حفظ بیطرفی خود در صف آرایی های مشروطه، کتابی از آخوند خراسانی و کتابی از طباطبائی یزدی را درس می داد.

 

 

بازگشت به ایران

در دوره اقامت آیة الله حائری در کربلا از او برای بازگشت به اراک درخواستهای زیادی شد. سرانجام، او در اوایل ۱۳۳۳ق/۱۲۹۳ش،[11] به اراک رفت و در مدت اقامت هشت ساله اش در آنجا، علاوه بر اداره حوزه، به تدریس فقه و اصول پرداخت. شیخ عبد الکریم حائری در پاسخ به نامه میرزا محمد تقی شیرازی، پس از فوت سید محمد کاظم یزدی (۱۳۳۷ق / ۱۲۹۸ش) که از او خواسته بود به عتبات برگردد و خود را برای مرجعیت شیعه مهیا سازد اقامت در ایران را وظیفه خود خواند و از قرار گرفتن ایران و ایرانیان در مسیر تباهی و انحطاط فکری اظهار نگرانی کرد.[12]

تأسیس حوزه علمیه قم

آیة الله حائری در ۱۳۳۷ق، به قصد زیارت حرم امام رضا علیه الســلام عــازم مشهد شد و در مسیر خود چند روز در قم ماند و با اوضاع این شهر و حوزه علمیه آن آشنا شد.[13]

در رجب ۱۳۴۰ق، بار دیگر، در پی دعوت تنی چند از عالمان قم از او و نیز برای زیارت حرم حضرت معصومه علیها السلام به قم رفت و با استقبال علما و مردم قم و درخواست آنان برای اقامت در این شهر مواجه شد. نخست تردید داشت، ولی پس از پافشاری شماری از عالمان به ویژه محمد تقی بافقی حائری استخاره کرد و سپس تصمیم گرفت در قم بماند؛ تصمیمی که در پی آن حوزه ای بزرگ در آن شهر تأسیس شد و آیة الله حائری «آیة الله مؤسس» لقب گرفت.

علاوه بر آیة الله سید محمد تقی خوانساری که همراه آیة الله حائری به قم رفته بود، بسیاری از شاگردان او، از جمله آیة الله سید احمد خوانساری، آیة الله سید روح الله خمینی آیة الله سید محمد رضا گلپایگانی و آیة الله محمد علی اراکی، بـه قــم منتقل شدند.

آیة الله سیّد ابو الحسن اصفهانی و آیة الله محمد حسین نائینی ، که پس از تبعید شدن از عراق در ۱۳۰۲ ش هشت ماه را در قم گذراندند نیز در تثبیت این حوزه نقش مهمی داشتند.

با پرآوازه شدن حوزه علمیه قم و ورود شماری از عالمان و مدرسان و بسیاری از محصلان سایر حوزه ها و محصلان ،جدید تعداد طلاب از هزار تن گذشت حائری با توجه به آشنایی با حوزه های بزرگ شیعی سامرا، نجف و کربلا،آیة الله .و اطلاع از شیوه مدیریت، ضعفها و قوّتهای پیشینیان خود و نیز تجارب خویش در حوزه اراک بیش از هر چیز به برنامه ریزی برای تثبیت و پیشرفت حوزه می اندیشید. تحول در روشهای آموزش در حوزه تخصصی شدن ابواب فقه توسعه دامنه معلومات دانش پژوهان حوزه، حتی آموزش زبانهای خارجی، و بـه طور خلاصه تربیت محقق و مجتهد، از برنامه های او بود.

مرجعیت

هر چند آیة الله حائری هیچگاه خود را در معرض مقام مرجعیت قرار نداد و حتی با ترک حوزه علمیه عراق از آن فاصله گرفته بود پس از درگذشت آیة الله سید محمد کاظم یزدی و آیة الله شیخ الشریعه اصفهانی و آیة الله میرزا محمد تقی شیرازی، در فاصله سالهای ۱۳۳۷ تا ۱۳۳۹ که آیة الله حائری هنوز در اراک به سر می برد، شماری از کسانی که در تکاپوی انتخاب مرجع تقلید بودند، به او رجوع کردند. پس از هجرت او به قم و افزایش شهرتش رفته رفته بر مقلدان او افزوده شد تا این که بسیاری از ایرانیان و برخی شیعیان سایر کشورها از جمله عراق و لبنان، از مقلدان او شدند.

شیوه تدریس

شیخ عبد الکریم حائری به روش مکتب سامرا و با الهام از میرزای شیرازی درس می داد. در این شیوه، پس از طرح مسئله بدون هیچ اظهار نظری، نخست دیدگاه های گوناگون و دلایل هر یک بیان می شد، سپس استاد ضمن نظرخواهی از شاگردان و تبادل نظر با آنها به جمع بندی آرا می پرداخت، آنگاه نـظـر خود را می گفت و در پایان اجازه می داد شاگردانش با او درباره این نظر بحث کنند و به نقد آن بپردازند. همچنین آیة الله حائری هر روز موضوع درس بعدی را مشخص می کرد تا شاگردانش پیشاپیش آن را مطالعه کنند. او بر آن بود که مباحث اصول فقه باید مختصر و کاربردی مطرح شود. از این رو، در تألیف درر الاصول به این شیوه عمل کرد و نیز دوره کامل درس اصول فقه را در مدت تقریباً چهار سال تدریس کرد.

استادان

شیخ عبد الکریم حائری در طول زندگی خود از محضر اساتید نامداری استفاده کرد. برخی از اساتید وی عبارتند از حضرات آیات

1. میرزا حسین نوری

2. شیخ فضل الله نوری

3. سید محمد فشارکی

4. میرزا محمد حسن شیرازی

5. میرزا محمد تقی شیرازی

6. آخوند خراسانی

7. میرزا مهدی شیرازی

8. فاضل اردکانی

9. سید محمد کاظم طباطبایی

شاگردان

از حوزه درس حائری عالمانی تربیت شدند که برخی در عـصـر خـود بـه مـقـام مرجعیت رسیدند. از جمله شاگردان او حضرات آیات:

1. علی اکبر کاشانی

2. مصطفی کشمیری

3. احمد مازندرانی

4. سید صدرالدین صدر

5. میرزا هاشم آملی

6. محمد علی اراکی

7. سید احمد حسینی زنجانی

8. سیّد روح  الله موسوی خمینی

9. سید احمد خوانساری

10.سیّد محمد تقی خوانساری

11. سید محمد داماد

12. سید ابو الحسن رفیعی قزوینی

13. سید کاظم شریعتمداری

14. سید کاظم گلپایگانی

15. سید محمد رضا گلپایگانی

16. آخوند ملاعلی معصومی همدانی

17. سید شهاب الدین مرعشی نجفی

 

 

 

 

 

 

 

 

[1] . آیة الله مؤسس، ص۱۳ – ۱۴.

[2] . الکلام یجر الکلام، ج ۱، ص۱۰۷؛ مروری بر زندگی آیت الله حاج شیخ عبد الکریم حائری یزدی: بنیانگذار حوزۀ علمیه قم به روایت اسناد، گنجینه اسناد، سال ۵، دفتر ۳ و ۴، ص ۲۰، ۳۶ – ۳۷.

[3] . آیة الله مؤسس، ص ۲۰ – ۲۱.

[4] . زندگی نامه رجال و مشاهیر ایران، ج۳، ص۵۹.

[5] . آیة الله مؤسس، ص۲۳ – ۲۴.

[6] . سر دلبران، ص۸۲ – ۸۰ .

[7] . مکارم الآثار، ج۶، ص۲۱۱۸.

[8] . گنجینه دانشمندان، ج ۱، ص ۲۸۳ – ۲۸۴. ۴. یادنامه حضرت آیة الله العظمی اراکی، ص۵۱.

[9] . یادنامۀ حضرت آیة الله العظمی اراکی، ص۴۴ – ۵۱.

[10] . سر دلبران، ص ۳۹ و ۸۷ – ۸۸ .

[11] . زندگی نامه آیة الله حاج شیخ عبد الکریم حائری، ص۷۳.

[12] . طبقات اعلام الشیعة، قسم ،۳، ص۱۱۶۴؛ آیة الله مؤسس، ص ۵۶؛ آیة الله اراکی: یک قرن وارستگی،ص ۱۷ – ۱۸.

[13] . گنجینه دانشمندان، ج ۱، ص ۲۸۶؛ زندگی نامۀ رجال و مشاهیر ایران، ج۳، ص۵۹ – ۶۰.