حوزه/ عضو شورای عالی حوزه های علمیه گفت: امروز در حوزه علمیه هزاران نیروی عالم و مولد علم در حال کار هستند و حوزه امروز کارگشا و مسئله حل کن است و در تمام مسائل دنیا نظر می دهد.
آیت‌الله محسن اراکی، عضو مجلس خبرگان رهبری در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری حوزه، ضمن تشریح تحولات صد ساله حوزه علمیه قم اظهار کرد: صد سال اخیر حوزه علمیه قم را نمی‌شود با یک نگاه سنجید بلکه باید از چند بُعد این صد سال را دید؛ سه نگاه باید باشد: شکل‌گیری و توسعه، عملکرد سیاسی و علمی. به نظر بنده باید با این سه نگاه به حوزه علمیه قم نگریست.
عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام بیان کرد: اول باید از لحاظ سامان یافتگی بررسی کرد که حوزه چطور سرو سامان یافت ضمن اینکه حوزه قم پیشینه هزار و چند ساله دارد؛ این‌طور نیست که حاج شیخ عبدالکریم صد سال پیش حوزه را تأسیس کرده باشد چراکه در قرن اول هجری شکل‌گیری حوزه قم آغاز شد که علما و محدثین بزرگ شیعه از کوفه و دیگر مناطق ایران به قم آمدند و آمدند و به دلایل مختلف و عمدتاً به دلیل فشار بنی أمیه و بنی عباس به تدریج قم یک مرکزیتی برای تشیع و علمای شیعه پیدا کرد البته مناطق دیگری هم بود که حوزه تشکیل شد و به حوزه قم هم اثر گذاشت و مرتبط بود مثل حوزه ری و بغداد.
عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم با اشاره به اثرگذاری قم در سنت علمی شیعه افزود: خود حوزه قم اثر گذار بود روشی که محدثین قم داشتند با روش علمای بغداد و ری متفاوت بود و فعالیت‌های علمی اسلامی عمدتاً در حدیث شکل گرفت که هر کدام از محدثین بغداد و ری و قم مسلک خاص خود را داشتند.
وی ادامه داد: یکی از روش های حوزه علمیه قم این بود که بسیاری از احادیث را به خاطر غلو رد می کردند، ولی در بغداد رد نمی کردند، بنابراین محدثین قم سخت گیری خاصی در پذیرش حدیث داشتند و با اینکه ری و قم نزدیک هم بودند اما روش ها متفاوت بود.
حوزه علمیه قم قدمتی دیرینه دارد
آیت الله اراکی تصریح کرد: حوزه علمیه قم قدمتی دیرینه دارد و اگر کسی می خواهد تاریخ حوزه قم را بررسی کند باید از سال‌های خیلی دورتر این کار را آغاز کند چراکه طی این مدت حوزه قم قبض و بسط های مختلف داشته است.
وی افزود: قم در دوره قاجار و پهلوی بسیار منقبض شده یعنی محدود شده است و علت سیاسی محدودیت در آن زمان این بود که شاهان متمایل نبودند که در قم مرجعیتی شکل بگیرد تا مزاحم حکومت باشد به دلیل ظلمی که به مردم می کردند، بنابراین ثقل مرجعیت به طرف نجف متمایل می شد.
عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام عنوان کرد: صد سال پیش حادثه ای رخ داد که باعث شد حوزه قم شکوفا شود و در آن زمان حکومت پهلوی در اوایل ضعیف بود، یعنی حکومت قاجار تازه از بین رفته و پهلوی هم هنوز به خوبی تثبیت نشده و این هم زمان با ورود حاج شیخ عبدالکریم حائری به ایران است.
عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم افزود: این ضعف حکومت پهلوی در اوایل باعث شد که فرصتی برای حاج شیخ عبدالکریم حائری ایجاد شود و هم موقعیت ایشان در ایران تثبیت و جذب حوزه علمیه قم بیشتر شود، چه آنهایی که شاگرد شیخ بودند و از اراک آمدند چه از غیر اراک که باعث شد حوزه گرمی شکل بگیرد.
عضو شورای عالی حوزه‌های علمیه عنوان کرد: مرحوم ابوی می فرمود حاج شیخ عبدالکریم حائری آن چنان قدرتی پیدا کرده بود که اسم وی حکومت را می لرزاند و در بسیاری از اوقات حکومت اقداماتی که می خواست انجام دهد را به خاطر ایشان انجام نمی‌داد، می‌فرمود ما گاهی با نیروهای نظمیه رضاخان برخورد می کردیم که می خواستند ما را آزار دهند وقتی اسم شیخ را می آوردیم از ما حساب می بردند.
آیت الله اراکی اذعان کرد: یکی از دلایلی که باعث شد شیخ عبدالکریم حائری با حکومت مقابله نکند، این بود که حوزه علمیه قم جوان بود و نیاز داشت تا تثبیت و حفظ شود و اگر با دولت رضاخانی درگیر می شد بسیار آسیب پذیر می شد.
رشد و بالندگی حوزه علمیه قم مرهون مقاومت‌های حاج عبدالکریم حائری است
عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام یادآور شد: این رشد و بالندگی که بعدها ایجاد شد، نتیجه صبر و مقاومت شیخ در اوایل بود که توانست علما را در قم نگه دارد و مراجع ثلاثه در سایه مدیریت شیخ در قم ماندند و مرجعیت شان تشکیل شد، مهمترین عامل استقرار حوزه ها ایجاد یک مرجعیت است این مرجعیت مقتدر با تدبیر حاج شیخ شکل گرفت و راه برای رشد علمی و حضور اساتید و طلاب و رشد مالی هموار شد.
وی ادامه داد: مرحوم ابوی می فرمود مرحوم آقای صدوقی مسئول مالی آن زمان بود؛ بدون نظم و قدرت مالی حوزه نمی تواند پیشرفت کند در حالی که خود شیخ از لحاظ مالی در مضیقه بود نقل می کنند کسی نزد شیخ آمد پرسد: من زکات مالم را به چه کسی دهم؟ مرحوم شیخ گفت: خود من از همه مستحق تر هستم؛ در این دوره کتاب به قم آمد و کتابخانه فیضیه رشد کرد این ها چیزهایی است که قوام حوزه است این دوره ی اول حوزه علمیه قم بود.
عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم اظهار کرد: دوره دوم دوره مراجع ثلاثه بسیار اهمیت دارد، زیرا زمان قوام و قوی شدن حوزه است درست است که شیخ یک وزنه علمی بود ولی قدرت گرفتن یک حوزه با حضور اساتید توانمند و متنوع محقق می شود.
وی افزود: این دوره چند ویژگی دارد، با این که مراجع ثلاث یعنی آیت الله حجت و آیت الله خوانساری و آیت‌الله صدر فقهای بزرگی بودند و هیچ تنافر و تقابلی بین آنها نبود و با هم هماهنگ بودند و حالت اخلاص خاصی بین این ها و اطرافیان بود و یک حالت نشاط علمی به وجود آوردند که آقای محقق داماد و آشیخ مرتضی حائری هم علمای این دوره هستند.
آیت الله اراکی گفت: مرحوم ابوی نقل می کرد که امام خمینی (ره) در همین زمان به عنوان یک استاد خوب شناخته شده بودند و من منظومه را نزد ایشان خواندم؛ در این دوره ما یک نشاط علمی خوب با اساتید قوی و شاگردان فراوان و با استعداد داشتیم که این در دوره حاج شیخ نبود در آن دوره کل حوزه حداکثر شاید چهارصد نفر هم نمی شد ضمن اینکه در دوره دوم است که تبدیل به یک حوزه چند هزار نفری می شود و تا حدودی از لحاظ مالی قوی می شود.
ایجاد ارتباط اجتماعی بین مردم از خصوصیات دوره دوم حوزه علمیه است
عضو شورای عالی حوزه‌های علمیه بیان کرد: چیزی که در دوره دوم بسیار مهم است، فعال شدن تبلیغ است و مراجع ثلاث زمینه مرجعیت قوی را فراهم کردند و یکی از خصوصیات این دوره ارتباط اجتماعی بین حوزه و مردم است چراکه در دوره اول به دلیل فشار حکومت و اختناق حوزه منزوی و محصور شد.
وی ادامه داد: مرحوم پدرم نقل می کرد که ما در فیضیه در اواخر دوره حاج شیخ که نظمیه می آمد داخل فیضیه و طلاب را دستگیر و خلع لباس می کرد ناچار بودیم قبل از نماز صبح از مدرسه بیرون برویم و در روستاهای اطراف قم به درس و بحث بپردازیم تا وقت غروب که مطمئن می شدیم مأموران رفته اند به حجره بر می گشتیم، با لباس روحانیت در خیابان های قم تردد کردن برای ما آرزو بود؛ در چنین شرایطی نمی توانستند با مردم ارتباط برقرار کنند ولی در دوره دوم که هم زمان با تبعید رضاشاه و آمدن محمدرضا بود و در اوایل هم حکومت پهلوی دوم ضعیف بود فرصتی فراهم شد تا مراجع ارتباط خوبی با مردم برقرار کنند و مبلغان و علمایی به شهرستان ها رفتند که باعث شد در دوره آقای بروجردی حوزه گسترش پیدا کند.
عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام ابراز کرد: وجود علما باعث شد تا از مرحوم بروجردی درخواست کنند به قم بیاید ضمن اینکه ایشان در نجف از علمای شناخته شده بود و در بروجرد هم وزنه علمی بزرگی محسوب می شد و آمدن ایشان به قم و پشتیبانی مراجع ثلاث از ایشان و پشتیبانی علمای دیگر مثل امام و آیت الله اراکی و دیگران دلیل گسترش و توسعه حوزه شد.
وی ادامه داد: وقتی من در دزفول بودم یکی از پیرمردهای متدین دزفول پیش من آمد و گفت که من در زمان آقای بروجردی تحقیق کردم به من گفتند امام از آقای بروجردی اعلم است و مقلد حضرت امام بودم زمانی یک مقدار وجوهات جمع شده بود که مبلغ قابل توجهی بود من مبالغ را همراه با یک طاق پارچه عبا خدمت حضرت امام بردم و گفتم آقا من مقلد شما هستم این عبا هدیه و این مبلغ وجوهات است، امام فرمود: هدیه را قبول می کنم ولی مبلغ را تحویل دفتر آقای بروجردی بدهید، گفتم: آقا من از شما تقلید می کنم، گفت: آقای بروجردی امروز پرچمدار و مرجع أعلا هستند خرج حوزه را ایشان می دهد باید او را پشتیبانی و تقویت کرد، آن پیرمرد می گوید پول را نزد آقای بروجردی بردم؛ علما این چنین از آقای بروجردی حمایت کردند که باعث شد آن مرجعیت قوی و تبلیغ گسترده دین شروع شود.
آیت الله اراکی تصریح کرد: ما در زمان آقای بروجردی یک جهش علمی و تبلیغی داریم که جهش تبلیغی بی نظیر بود، در آن زمان مجله مکتب اسلام و نشریات دیگر گسترش یافت و مبلغان بزرگ تبلیغات کردند و این امتیاز بزرگ حوزه قم بر حوزه نجف است ضمن اینکه نداشتن این خصوصیت باعث شد صدام بتواند آن ضربه مهلک را به حوزه نجف بزند، بسیاری از بزرگان مانند مرحوم صدوقی و اشرفی اصفهانی و… را به شهرستان ها فرستادند و این ها بعداً زمینه قیام امام را فراهم کردند یعنی وقتی امام شروع کرد یک شبکه نیرومند علمایی در کشور شکل گرفته بود این ها امام را حمایت کردند و مردم به این ها اعتماد داشتند این شبکه در زمان آقای بروجردی درست شد و امام آن را تقویت کرد و بکار گرفت.
عضو شورای عالی حوزه‌ه‌های علمیه اذعان کرد: دوره مراجع ثلاث را می‌شود گفت که دوره آغاز رشد علمی و تبلیغی و حرکت تبلیغاتی که بسیار کم بود، ولی در دوره مرحوم بروجردی این دو عرصه اوج گرفت و مردم با حوزه مرتبط شدند و از فاصله‌های دور به دیدار ایشان می آمدند و بازاری‌های قم در درس ایشان شرکت می کردند، نه به خاطر علم آموزی بلکه به دلیل علاقه و ارادتی که داشتند این کار را می‌کردند.
امام خمینی (ره) حوزه علمیه قم را متحول کرد
عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام اظهار کرد: امام خمینی (ره) که آمدند، حوزه قم را از یک مرکز علمی در سطح کشور متحول و تبدیل به یک مرکز جهش علمی سیاسی و دینی در سطح جهان کردند و از لحاظ علمی حوزه در دوران دوم و دوران آیت الله بروجردی رشد کرد و از دایره فقه و اصول فراتر رفت بحث کلام پا گرفت به فراخور نیاز جامعه و کتب کلامی در سطوح مختلف و بحث های متنوع گسترش یافت و هم این طور تفسیر و فلسفه البته فلسفه در دوران اول شروع شد، بنابراین حوزه چون توانست از دایره فقه و اصول خارج شود در دانشگاه هم وارد شد زبان فلسفی و زبان کلامی روز می توانست با مردم و دانشگاه ارتباط برقرار کند، مردم از فقه و اصول فقط رساله عملیه از مراجع می خواستند.
عضو جامعه مدرسین حوزه‌های علمیه قم بیان کرد: آیت الله حکیم در نجف متوجه این مشکل حوزه نجف شده بود که حوزه با مردم ارتباط خوبی ندارد و فعالیت علمی فقط محدود به فقه و اصول شده است، بنابراین دو کار مهمی را انجام داد، منتهی این کارها دیر انجام شد، زیرا بعد از ایشان حوزه با بعثی ها درگیر شد.
وی ادامه داد: اقدام نخست اینکه ارسال مبلغ به کل کشور را آغاز کرد و نماینده و وکیل تعیین کرد که مراکز تبلیغاتی تحت عنوان کتابخانه تأسیس کرد و اقدام این است که وی تلاش کرد علم کلام و فلسفه را در حوزه بیاورد و اولین قدم این بود که از آقای مجتبی لنکرانی درخواست کرد تا درس کلام بدهد و مدرسه ای ساخت با مدرسی بزرگ که قصد داشت این مدرسه مرکز حوزه نجف شود البته بعثی ها این مدرسه را ازبین بردند و این مدرسه کنونی به نام آقای حکیم غیر از آن مدرسه است، از مرحوم آقای مدنی خواستند تفسیر بگوید از مرحوم ابوی ما خواستند اخلاق بگوید این سه درس عمومی برای اولین بار در نجف برقرار شد، این چیزی که آقای حکیم می خواست انجام بگیرد و حدود سه چهار دهه قبل در قم انجام شد اما همان چند سال اول که آقای حکیم این کار را شروع کرد بعثی ها جلوگیری کردند وکلای آقای حکیم را دستگیر تبعید و به قتل رساندند به همین خاطر می گویم این حرکت دیر شروع شد اگر چندین سال قبل شروع به کار می کردند شاید شکل می گرفت همچنین شرایط عراق با ایران فرق داشت ارتباط مردم با حوزه به شکل حوزه قم نبود البته منظور من انتقاد به مرجع دینی نیست این را گفتم تا ارزش کار آقای بروجردی مشخص شود.
آیت الله اراکی ابراز کرد: وقتی بعد از ایشان امام خمینی (ره) شروع به قیام کردند و مردم ایشان را می شناختند، حتی بعضی در زمان مرجعیت آیت الله بروجردی از امام تقلید می کردند و بعد از ارتحال آیت الله بروجردی بدون اینکه کسی چیزی بگوید برخی شروع به تقلید از امام کردند یعنی مردم می شناختند، بنابراین زمان قیام مردم قیام کردند و علما از امام حمایت کردند، ولی وقتی آیت الله شهید صدر را دستگیر کردند کسی از او حمایت نکرد، اما وقتی امام خمینی (ره) دستگیر شد مردم به خیابان‌ها آمدند و شعار می دادند یا مرگ یا خمینی؛ این بحث مختصری از صد سال اخیر حوزه بود.
عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم گفت: در حوزه سه حرکت وجود داشت؛ ساماندهی حوزه، تاثیر گذاری سیاسی و بحث رشد علمی که رشد فوق العاده ای داشته است و در حال حاضر حوزه یک دریایی از علوم است که در دنیا نظیر ندارد نه الان و نه در گذشته حوزه‌ها چنین چیزی وجود داشته است.
حوزه علمیه امروز کارگشا و کارآمد است
عضو شورای عالی حوزه‌های علمیه گفت: امروز در حوزه علمیه هزاران نیروی عالم و مولد علم در حال کار هستند و حوزه امروز کارگشا و مسئله حل کن است و در تمام مسائل دنیا نظر می دهد و با همه چالش‌های علمی علوم انسانی در سطح دنیا رقابت می‌کند و این احتیاج به بررسی و تحلیل دارد در مورد قدرت حوزه علمیه قم همین بس که توانست قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران را بنویسد کمتر کسی متوجه عظمت قانون اساسی است که در دنیا نظیر نداشته است.
قانون اساسی یکی از دستاوردهای حوزه علمیه قم است
وی ادامه داد: تقلید از جای دیگری نیست و متخذ از قرآن و سنت است و این اولین بار در دنیاست، حدود چهل و چند سال است که عملیاتی شده و با این همه توطئه و حادثه نظام را نگه داشته است نه تنها پابرجاست بلکه به سوریه و لبنان و… رفته و آنجا را هم اداره می کند و دشمن متعجب است که ما می خواستیم جمهوری اسلامی را از بین ببریم حالا او دارد ما را از بین می برد و این قانون اساسی یکی از دستاوردهای حوزه علمیه قم بود قانون اساسی رهبری را در جایگاهش حفظ کرده که این همه کار توسط ایشان انجام شد.
عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام یادآور شد: امام خمینی (ره) این نظام را تأسیس کرد و رهبری از آن پاسداری می کند و معروف است که می‌گویند نگهداری و حفظ یک نظام از تأسیس آن دشوارتر است، به چند دلیل؛ یک این که چیزی که تازه حادث شده و در بسیاری از اوقات دیگران با ابعاد آن آشنا نیستند و هر کس پیش خود فکر می کند این همان چیزی است که من می خواستم لذا کمونیست ها هم آمدند و از انقلاب حمایت کردند.
وی گفت: کلیات مشترک همه را یکجا جمع می‌کند، اما بعد که تشکیل شد شکلش مشخص می شود و بسیاری وقتی جزئیات را می‌بینند کنار می کشند و همچنین دشمنان آگاه می شوند.
عضو شورای عالی حوزه‌های علمیه تصریح کرد: آمریکا و انگلیس در زمان انقلاب همه متحیر بودند که چه اتفاقاتی می‌افتد ولی بعد از انقلاب فهمیدند و سرویس‌های جاسوسی آنها شروع به فعالیت کرد و پس دوران امام خامنه‌ای دورانی است که دشمن آگاه است و تجربه رویارویی با ما دارد و مردم اکثریت با انقلاب هستند و اقلیتی هم بی تفاوت اند و خیلی ها هم در حال ضربه زدن به انقلاب هستند و رهبری باید طوری مدیریت کند که ضربه ای به نظام وارد نشود و بتواند راه خود را ادامه دهد.
عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم بیان کرد: امروز در عرصه بین‌المللی یک نظام قدرتمند هستیم و دیگران مجبور هستند ما را قبول کنند و ما نیز همچنین در عرصه سیاسی، علمی، نظامی و حتی اقتصادی رشد کردیم؛ البته مشکلات اقتصادی وجود دارد ضمن اینکه کشورهای اروپایی و آمریکا هم مشکلات اقتصادی دارند و بیکاری و گرانی در بعضی از این کشورها بیداد می‌کند.
آیت الله اراکی خاطرنشان کرد: امروز مشکلات وجود دارد ولی به نسبت به آن ایده‌آلی که در نظر داشتیم عقب هستیم و نسبت به گذشته و کشورهای دیگر منطقه‌ای جلوتر هستیم و ما نباید خودمان را با کشورهای اروپایی که سیصد سال است خون کشورهای دیگر را مکیده اند، مقایسه کنیم.
