به گزارش خبرگزاری حوزه، در راستای یکصدمین سال بازتأسیس حوزه علمیه قم، مروری بر کارنامه حوزه‌های علمیه در سایه سار چهل سال نظام اسلامی به کوشش مرکز ارتباطات و بین‌الملل حوزه‌های علمیه منتشر شده است که تقدیم شما فرهیختگان می شود.
ایران اسلامی پس از انقلاب، علی‌رغم فشارهای خارجی، به برکت ایمان و توانمندی‌های داخلی، عزت و قدرت بی‌نظیری یافته و امید مستضعفان جهان شده است. رهبر انقلاب فرمودند: «انقلاب اسلامی در طول چهل سال گذشته، ساختار و فرمول غلط قدرت حاکم بر دنیا را تغییر و نشان داده است که یک ملت می‌تواند نه سلطه‌گر باشد و نه سلطه‌پذیر، نه زور بگوید و نه زیر بار هیچ زورگویی برود.»
حوزه‌های علمیه به‌عنوان مرجع علمی و دینی نظام، خدمات ارزشمندی داشته‌اند. اگرچه این دستاوردها متکی بر تاریخ دیرین حوزه‌ها بوده، اما در پرتو جمهوری اسلامی، حجم خدمات و تحولات حوزه‌های علمیه رشد چشم‌گیری داشته است، به‌طوری که تاریخ حوزه‌ها نیز به دوران قبل و بعد از انقلاب تقسیم می‌شود.
در ادامه به بررسی تطبیقی دستاوردهای علمی و آموزشی حوزه‌های علمیه پیش و پس از انقلاب اسلامی می‌پردازیم که تمرکز آن بر تحول کمّی و کیفی نظام آموزشی حوزوی در قالب هشت شاخص اصلی است:
* تعداد حوزه‌های علمیه
پیش از انقلاب اسلامی: آمار دقیقی از تعداد مدارس علمیه در دست نمی‌باشد، لکن در حدود ۱۰۰ مدرسه علمیه به‌عنوان تعداد مدارس علمیه ذکر شده است.
پس از انقلاب اسلامی: بیش از ۵۰۰ مدرسه علمیه برادران در سراسر کشور ایران، و فارغ از صدها مدرسه علمیه در سایر کشورها تحت مدیریت و اشراف دانش‌آموختگان حوزه‌های علمیه ایران مشغول به فعالیت هستند.
* توسعه رشته‌ها و گرایش‌های تخصصی
پیش از انقلاب اسلامی: نظام آموزشی حوزه‌های علمیه عمدتاً به صورت سنتی و عمومی بود و گرایش‌ها یا رشته‌های تخصصی مشخصی وجود نداشت.
پس از انقلاب اسلامی: ده‌ها رشته تخصصی در زمینه‌هایی چون فقه، اصول، کلام، تفسیر، تبلیغ، حقوق، تربیت، تاریخ، جامعه‌شناسی، روان‌شناسی، اقتصاد، سیاست، و فلسفه اسلامی تأسیس گردیده و فعالیت می‌کنند.
* ایجاد مراکز آموزش تخصصی
پیش از انقلاب اسلامی: مراکز تخصصی آموزش دینی وجود نداشت و آموزش‌ها به صورت سنتی، پراکنده و توسط اساتید در حوزه‌ها انجام می‌گرفت.
ـ پس از انقلاب اسلامی: بیش از ۱۰۰ مرکز تخصصی در گرایش‌های مختلف علوم اسلامی در سراسر کشور تأسیس شده که در راستای آموزش متمرکز، هدفمند و پاسخ‌گو به نیازهای نوین دینی و اجتماعی فعالیت دارند.
* نظام‌مندسازی فرآیند آموزشی
پیش از انقلاب اسلامی: آموزش حوزه به‌صورت سنتی و بدون برنامه‌ریزی نظام‌مند انجام می‌گرفت و مقاطع تحصیلی، منابع درسی، روش‌های ارزشیابی و پیشرفت تحصیلی طلاب ساختار مدونی نداشت.
پس از انقلاب اسلامی: با طراحی نظام آموزشی مشخص، مقاطع تحصیلی شامل سطح یک، دو، سه و چهار (سطح خارج) تعریف گردید، منابع درسی بازنویسی و روزآمد شد، و نظام ارزشیابی، آزمون‌ها، مشاوره تحصیلی و بانک اطلاعات طلاب شکل گرفت.
* توسعه آموزش دروس خارج فقه و اصول
پیش از انقلاب اسلامی: دروس خارج فقه و اصول در حوزه‌ها محدود به تعداد معدودی از اساتید و مراکز حوزوی بود و پوشش جغرافیایی و موضوعی گسترده‌ای نداشت.
پس از انقلاب اسلامی: هم‌اکنون بیش از ۵۰۰ حلقه درس خارج در موضوعات مختلف فقه، اصول، حقوق، قضا، اقتصاد، تربیت، فرهنگ و مسائل نوپدید در حوزه‌های علمیه در حال برگزاری است.
تولید منابع درسی جدید و بازنگری منابع قدیم
پیش از انقلاب اسلامی: منابع درسی محدود به متون سنتی بود و بازنگری علمی یا آموزشی خاصی در آن‌ها صورت نمی‌گرفت. کتاب‌های درسی از نظر ادبی و محتوایی کمتر با نیازهای جدید هماهنگ بودند.
پس از انقلاب اسلامی: صدها عنوان کتاب درسی جدید در حوزه‌های مختلف تولید شده، منابع سنتی مورد بازبینی و ویرایش قرار گرفته، و مجموعه گسترده‌ای از کتاب‌های کمک‌درسی، جزوه، منابع چندرسانه‌ای و بانک‌های اطلاعاتی در اختیار طلاب قرار دارد.
* توسعه آموزش‌های مهارتی و کاربردی
پیش از انقلاب اسلامی: آموزش‌ها عمدتاً نظری و متکی بر متون حوزوی بود و کمتر به مهارت‌های تبلیغی، تربیتی، رسانه‌ای، مدیریتی و اجتماعی توجه می‌شد.
پس از انقلاب اسلامی: آموزش‌های کاربردی از جمله مهارت تبلیغ، سخنرانی، نویسندگی، تدریس، تربیت دینی، پاسخ به شبهات، سواد رسانه‌ای، ارتباطات انسانی و مدیریت فرهنگی در دستور کار حوزه‌ها قرار گرفته و در قالب دوره‌های آموزشی ارائه می‌شود.
* استفاده از فناوری‌های نوین آموزشی
پیش از انقلاب اسلامی: آموزش در حوزه‌ها به‌صورت سنتی و فاقد بهره‌گیری از فناوری‌های نوین بود. منابع علمی اغلب به‌صورت چاپی و با دسترسی محدود ارائه می‌شد.
پس از انقلاب اسلامی: بهره‌گیری از ابزارهای نوین همچون کلاس‌های آنلاین، سامانه‌های آموزشی، نرم‌افزارهای علمی، تولید محتوای دیجیتال، و کتابخانه‌های الکترونیکی در حال گسترش است و دسترسی طلاب به منابع علمی گسترده و متنوع فراهم شده است.
