به گزارش خبرنگار خبرگزاری حوزه، حجت‌الاسلام‌والمسلمین حامد معرفت در نشست «شخصیت‌های برجسته حوزه علمیه قم در علوم قرآن سده اخیر؛ آیت‌الله معرفت» از سلسله نشست‌های یکصدمین سال باز تأسیس حوزه علمیه که به همت دبیرخانه یکصدمین سال باز تأسیس حوزه قم با همکاری معاونت پژوهش حوزه‌های علمیه برگزار شد، عنوان کرد: مرحوم آیت‌الله معرفت در کربلا متولد شدند و همراه پدرشان در کربلا ساکن بودند البته پدر ایشان متولد اصفهان بودند؛ اما برای کسب علم و ادامه تحصیل به حوزه علمیه کربلا رفت و آنجا از علما و واعظین مشهور کربلا بود.

وی افزود: مرحوم آیت‌الله معرفت در کربلا به تحصیل پرداخت سپس برای تکمیل تحصیلات به حوزه علمیه نجف مهاجرت کرد و از علمای برجسته نجف مثل آیت‌الله خویی و امام خمینی (ره) بهره‌مند می‌شود. زمانی که صدام بعثی دستور اخراج ایرانی‌ها از عراق را می‌دهد آیت‌الله معرفت نیز به ایران مهاجرت می‌کند و در شهر قم ساکن می‌شود در حالی سایر خواهر و برادرانشان در تهران ساکن شدند.

حجت‌الاسلام معرفت اضافه کرد: آیت‌الله معرفت پیش از این در قم سکونت نداشت اما به خاطر وجود مرقد مطهر حضرت معصومه سلام‌الله‌علیها و حوزه علمیه آینده داری که تازه تأسیس شده بود و می‌توانست محل مناسبی برای کسانی که می‌خواهند اتفاقات نو رقم بزنند باشد قم را برای سکونت انتخاب کردند.

وی درباره چگونگی ورود آیت‌الله معرفت به حوزه پژوهش‌های قرآنی گفت: ایشان در مجله اجوبه المسائل دینیه با مرحوم آیت‌الله شهرستانی پدر حجت الاسلام والمسلمین شهرستانی که الان نماینده آیت‌الله سیستانی است همکاری داشت. این مجله به سؤال‌های دینی که از سراسر دنیا به نجف می‌آمد پاسخ می‌داد. در یکی از این سؤالات پرسیده شده بود که آیا ترجمه قرآن می‌تواند جایگزین قرآن در نماز شود؟

فرزند آیت‌الله معرفت ادامه داد: زمانی که ایشان وارد بحث می‌شود می‌بیند که در این زمینه علما و دانشمندان اهل سنت چند کتاب دارند و پژوهش‌های مفصلی را انجام دادند؛ اما در میان شیعیان در این زمینه ما پژوهش مفصلی نداریم و فقط چند فتوا وجود دارد و به صورت استنباطی، استدلالی و تفصیلی این مسئله مورد واکاوی قرار نگرفت است.

وی اظهار کرد: این امر انگیزه‌ای برای او می‌شود که در مسائل علوم قرآنی پژوهش کند و در این راستا مجموعه التمهید را نگارش می‌کند که نگارش آن ۳۰ سال زمان می‌برد؛ البته شروع این کار در نجف بود؛ اما نگارش، تکمیل، ویراستاری و چاپش در حوزه علمیه قم رقم خورد.

حجت‌الاسلام معرفت بیان کرد: آیت‌الله معرفت بعد از ورود به حوزه علمیه قم علاوه بر فعالیت در عرصه فقه و اصول، بحث‌های تفسیر و علوم قرآنی را هم پیگیری و شاگردان زیادی را تربیت می‌کند و کرسی رسمی بحث‌های علوم قرآنی را در حوزه علمیه قم دایر می‌کند؛ البته این به معنای این نیست که پیش از آن این کرسی‌ها نبوده است؛ بلکه قبل از آن بحث‌های تفسیری و علوم قرآنی رونق زیادی نداشته است.

تاثبرات آیت الله معرفت در علوم قرآنی

عرصه اول: پژوهشی و تولید محتوا

وی تأکید کرد: آیت‌الله معرفت با تلاش‌هایی که می‌کند تا حد زیادی به ویژه در عرصه علوم قرآنی این رونق و نشاط را به مباحث علوم قرآنی می‌دهد و نتیجه سه یا چهار دهه‌ای که در حوزه علمیه قم بود کتاب تمهید می‌شود که حتی در مقایسه با آثار مشابهی که در میان اهل سنت وجود دارد تفصیل بیشتر ‌و استدلال‌های جامع‌تری دارد؛ زیرا آیت‌الله معرفت یک فقیه اصولی بوده است و از این امر در علوم قرآنی به نحو احسن استفاده می‌کرد

حجت‌الاسلام معرفت یادآور شد: در عرصه تفسیر افرادی مثل علامه طباطبایی و آیت‌الله جوادی آملی تلاش های بسیار ارزشمندی کردند اما در عرصه علوم قرآنی خلاء داشتیم که با محوریت آیت‌الله معرفت این مسئله شکل گرفت به گونه‌ای که الان در حوزه علمیه قم شاهدیم که بحث علوم قرآنی و دانش های مربوط به قرآن و تفسیر بسیار پیشرفت کرده است.

عرصه دوم: تربیت شاگردان

وی با تاکید بر رشد مراکز و محتوا های تولید شده در عرصه علوم قرآنی گفت: یکی دیگر از زمینه هایی که آیت‌الله معرفت در آن تاثیرگذار بود تاسیس مراکز مختلف در عرصه علوم قرآنی است که به صورت آکادمیک به پژوهش پرداخته و یا طلاب رو تربیت می کنند.

عرصه سوم: تاثیر گذاری در تاسیس مراکز علوم قرآنی

حجت‌الاسلام معرفت ادامه داد: یکی از ارکان اولین مرکز تفسیر و علوم قرآنی که به همت آیت‌الله العظمی مکارم شیرازی تاسیس شد، دارالقرآنی که در مدرسه آیت‌الله العظمی گلپایگانی(ره) شکل گرفت یا سایر مراکز پژوهشی در این عرصه و حتی رشته علوم قرآنی و تفسیر در دانشگاه ها ورود کرد آیت‌الله معرفت بود.

وی با اشاره به اینکه آیت‌الله معرفت با تولید متون و آثار پژوهشی، پرورشد پژوهشگران و طلاب متخصص و همکاری در تاسیس مراکز علمی قرآنی و تفسیری توانستند یک اتفاق بسیار مبارک رو در حوزه علمیه رقم بزند، گفت: البته در حوزه علمیه قم بستر برای این امر مناسب بوده است؛ زیرا اگر بستر مناسب نبود به طور طبیعی این اتفاق رقم نمی خورد یا حداقل به این عظمت اتفاق نمی افتاد. زیرا باید بستر علمی و حریت علمی وجود داشته باشد تا فردی بتواند حرفهای جدیدی بزند.

حجت‌الاسلام معرفت بیان کرد: آیت‌الله معرفت بسیار آزاد اندیش بود و گاهی دیدگاه‌هایی داشت که شاید قول های مشهور آن ها را قبول نداشته باشند ولی این مجال به وی داده شد و جامعه مدرسین نیز آثارش را منتشر کرد .

وی یادآور شد: بستر مناسب، دغدغه و نگرانی برای حل مسأله و حمایت مرجعیت و حوزه علمیه سبب شد این تحول و پیشرفت در عرصه علوم قرآنی شد.

حجت‌الاسلام معرفت با بیان اینکه پیروزی انقلاب اسلامی نیز تاثیر زیادی در رونق عرصه های علمی و پژوهشی در حوزه علمیه داشت، اضافه کرد: بعد از پیروزی انقلاب اسلامی حمایت های مادی و معنوی از حوزه علمیه صورت گرفت و بسترسازی های زیادی رقم خورد.

ویژگی های نگارش های آیت‌الله معرفت

مساله محوری

وی بیان کرد: اولین ویژگی قلم آیت‌الله معرفت مسئله محوری است؛ یعنی اینکه علم را به خاطر اینکه صرفا علم هست دنبال نمی کرد بلکه به دنبال این بود که مشکلات و خلا هایی که در جامعه بود را پر کند و منحصر به فرد بودن آثارشان نیز بیانگر همین امر است.

توجه به ترویج مکتب اهل بیت(ع)

حجت‌الاسلام معرفت افزود: مکتب اهل بیت (ع) در اندیشه آیت‌الله معرفت جایگاه ویژه ای داره و همه آثارش به نوعی معطوف به ترویج مکتب اهل بیت (ع) است و شاید جدی تر از ترویج مکتب اهل بیت (ع) نشان دادن جایگاه اهل بیت علیهم السلام در حقیقت جهان علم و عرصه های قرآنی و تفسیری است.

وی ادامه داد: آیت‌الله معرفت می گفت وقتی به آثاری که دانشمندان اهل سنت در زمینه های تفسیری علوم قرآنی نوشتند نگاه می می کنیم به گونه ای مطالب مطرح شده است که اگر مثلا علی بن ابی طالب (ع) را حذف کنید اتفاق خاصی نمی افتد در حالی که واقعیت این گونه نیست و اگر امیرالمومنین علی بن ابی طالب (ع) نبود واقعا دچار مشکل می شد و بسیاری از مسائل علوم قرآنی و تفسیری و حتی اصل حفظ قرآن هم دچار آسیب می شد به همین خاطر آیت‌الله معرفت کتابش را برای احیای نام علی بن ابی طالب (ع) می نویسد.

این پژوهشگر با بیان اینکه نقش اهل بیت در عرصه تفسیر و علوم قرآنی راهبری و راهبردی است، تصریح کرد: مسائل مختلفی مانند اینکه چگونه قرآن را به جامعه امروزی وارد کنیم تا مشکلات امروزی ما را بتواند حل کند در روایات اهل بیت (ع) وجود دارد.

آزاداندیشی و نواندیشی

وی با اشاره به آزاداندیشی و نواندیشی در آثار آیت‌الله معرفت اظهار کرد: کمتر مسئله ای هست که آیت‌الله معرفت وارد شده باشد و صرفاً یک نقل قول کرده باشد و از آن عبور کرده باشد. آیت‌الله معرفت در موضوعات خودشان نیز نظر می دادند و اگر هم می خواست نظر مشهور را تایید کند برای آن استدلال می آورد تا آن نظر تقویت شود.

حجت‌الاسلام معرفت ادامه داد: یکی دیگر از ویژگی های آثار ایشان حتی در مباحث فقهی این است که گاهی با نظرات مشهور مخالفت می‌کند و برای ان استدلال می آورد و بدیهی است که فردی که نظر جدیدی را می آورد ممکن است گاهی اشتباه کند و حتی از نظر خودش برگردد و برای یک آزاد اندیش و نواندیش طبیعی است.

وی عنوان کرد: یکی از شاگردان آیت‌الله معرفت در خاطره ای می گفت که روزی ایشان نظریه ای داشتند که خلاف نظر مشهور بود و من که شاگرد ایشان بودم ذوق کردم و در دانشگاه هنر تهران آن را مطرح کردم و با خوشحالی به آیت‌الله معرفت گفتم که من نظریه شما را در آن جا مطرح کردم اما ایشان گفت که چرا این کار را کردی. من این مساله را گفتم تو رد کنی.

حجت‌الاسلام معرفت تصریح کرد: این این خاطره چند نکته می‌توان برداشت کرد؛ اول اینکه او جرات وارد شدن به عرصه های جدید را داشته است حتی با وجود اینکه ممکن بوده آن فرضیه رد شود و دوم اینکه در مرحله ای که فرضیه هست ما نباید این را به صورت علنی و به عنوان یک دستاورد ثابت شده مطرح کنیم و باید فعلا در جامعه علمی باید مورد گفت‌وگو قرار بگیرد و زمانی که فرضیه تبدیل به نظریه ثابت شد می توانیم در جوامع خارج از حوزه علمیه مطرح کنیم.

وی اضافه کرد: نکته دیگر این است که آیت‌الله معرفت نظریه پردازی می‌کند تا شاگردانش را در جامعه علمی به واکنش وا دارد و نظریه های او را مورد نقد و بررسی قرار دهند نه اینکه هر چه او می گوید را تایید کنند.

اندیشه‌های تقریبی

حجت‌الاسلام معرفت با اشاره به اندیشه تقریبی در آثار آیت‌الله معرفت گفت: ایشان در آثارش تلاش می کرد که اختلافات میان مذاهب مختلف اسلامی را به حداقل برسان و قلم تند یا اندیشه های متعصبانه نداشتن و به صورت علمی بحث می کرد؛ البته تقریب به این معنا نیست که نظر حق را کنار بگذاریم و نظر دیگران را بگیریم.

وی گفت: آثار آیت‌الله معرفت با اینکه در حوزه علمیه قم یعنی مهد تشیع نگاشته شده است اما اگر شما در مصر، لبنان و کشورهای عربی سنی مطرح کنید دچار زدگی نمی شوند و می پذیرند شاید در نهایت نر ایشان را نپذیرند اما به عنوان اینکه یک پژوهشگر منصف بیان می‌کند می پذیرند.

حجت‌الاسلام معرفت یادآور شد: آیت‌الله معرفت بعد از کسب علم در حوزه نجف و کربلا به قم مهاجرت می‌کند، زیرا قم را بستر مناسبی برای ترویج مباحث علوم قرآنی می بیند و همین طور هم میشود و شکوفایی آثار آیت‌الله معرفت در این بستر رقم می خورد و به طوری که حوزه علمیه قم به ویژه در دوره بعد از انقلاب تبدیل به پایگاه اصلی برای علوم قرآنی می‌شود به گونه ای که هر پژوهش در هر جای دنیا می خواهد در این زمینه ها صورت بگیرد ناگزیر است که به حوزه علمیه قم مراجعت کند و نادیده گرفتن آن نقص پژوهشی برای کارشان است.