نباید روش سنتی به طور کامل از حوزه حذف شود

آیت الله شیخ محمد سند از علمای عراق در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری حوزه، اظهار کرد: در حوزه علمیه باید یک نمایشگاه دائمی وجود داشته باشد که تمامی کتاب‌های جهان را شامل شود. اگر فراهم کردن برخی از کتاب‌ها ممکن نباشد، تهیه گزارشی از کتاب‌های موجود ضروری است زیرا این موضوع برای پژوهش اهمیت زیادی دارد و پژوهشگران باید بتوانند به راحتی به کتاب مورد نظر خود دسترسی پیدا کنند به عنوان نمونه در سال هزار و چهارصد و هفده قمری، پژوهشی در خصوص عقل انجام دادم که اکنون منتشر شده است که بسیاری از منابع مورد نیاز در دسترس نبود و مجبور بودم از این کتابخانه به آن کتابخانه بروم تا بتوانم منابع لازم را پیدا کنم.

ایجاد بانک اطلاعاتی جامع یکی از نیازهای حوزه جهت پویایی آن است

استاد حوزه علمیه بیان کرد: یکی از نیازهای حیاتی برای پویایی حوزه علمیه، ایجاد یک بانک اطلاعاتی جامع در تمام رشته‌ها است تا منابع لازم به راحتی در اختیار پژوهشگران قرار گیرد و اقدام کمک می‌کند تا حوزه علمیه با رویدادهای جاری دنیا ارتباطی مؤثر و مهم برقرار کند.

وی در پاسخ به پرسشی درباره تحولات نسلی در استنباط و اجتهاد در حوزه‌های علمیه و امکان شکل‌گیری یک سطح جدید از اجتهاد با امتداد فقه به عرصه قانون‌گذاری، بر ضرورت چنین حرکتی تأکید کرد و گفت: بنده این مسیر را بسیار ضروری می‌دانم و خود من در درس اصول دوره دوم، به‌صورت ویژه بر مبحث اصول قانون تمرکز دارم که خود یک علم مستقل است و با این کار، معجم و فرهنگ علوم اهل‌بیت علیهم‌السلام می‌تواند جنبه‌ای جهانی پیدا کند.

آیت الله سند ابراز کرد: چند لایه از حوزه باید به شکل سنتی و قدیمی باقی بماند، چند لایه به شکل آکادمیک و مدرن باشد، و یک لایه میانی نیز وجود داشته باشد که هم سنتی و هم مدرن باشد و این تنوع موجب خلاقیت در حوزه می‌شود، اما اکنون متأسفانه فضای عمومی حوزه فقط یک مدل را دنبال می‌کند.

استاد حوزه با اشاره به تجربه تحول در الأزهر مصر نیز گفت: پانزده سال پیش، زمانی که از نجف به قم آمدم، هم‌زمان با درگذشت شیخ طنطاوی، رئیس وقت الأزهر، بحث بر سر جانشینی او بالا گرفت و در یکی از میزگردهای پخش‌شده از رسانه‌های مصر که حدود دو ساعت طول کشید، یک شخصیت فرهنگیِ متجدد که تعلق خاطر عجیبی به سنت داشت، نکته مهمی گفت که الأزهر زمانی عالمان بزرگی را به دنیای اسلام تحویل می‌داد و همین موجب جایگاه رهبری آن در میان مسلمانان شده بود، اما اکنون تنها پوسته‌ای از آن باقی مانده است.

وی ادامه داد: وقتی از یکی از کاندیداهای ریاست الأزهر پرسیدند علت این افول چیست و راه درمان آن کدام است، پاسخ داد علتش این است که الأزهر را از حالت سنتی به آکادمیک تبدیل کردند و در نتیجه دانشجویان بیشتر به دنبال مدرک و موقعیت اجتماعی رفتند، نه علم و راه نجات نیز بازگشت به روش سنتی علم‌آموزی است.

حلقه میانی شیوه مدرن و سنتی در حوزه باید حفظ شود

آیت‌الله سند اضافه کرد: این یک هشدار جدی است که نباید روش سنتی به طور کامل از حوزه حذف شود، بلکه باید تنوعی از سنت، مدرنیته و ترکیب این دو حفظ گردد تا روح علم و اجتهاد زنده بماند، پس این که حوزه به صورت چندین لایه مدرن و سنتی و حلقه میانی مدرن و سنتی باشد که باعث پویایی حوزه است؛ زمان سید ابوالحسن اصفهانی(ره) از نجف تا کوفه این چند مدل را راه انداختن آکادمیکِ مدرن در کوفه، سنتی در نجف، بین نجف و کوفه هم دانشگاه های الهیات و اسلامی بود و هنوز هم این طور است و یکی از علل رایزنی حوزه نجف با الأزهر همین است.

استاد حوزه علمیه گفت: پیشنهاد من این است که قوه قضائیه مجموعه‌ای از اطلاعات شامل رویه‌ها، احکام و فتاوا را که طی چهل سال گذشته جمع‌آوری شده، به صورت نرم‌افزار در اختیار پژوهشگران قرار دهد، چراکه این اطلاعات نباید محدود به استفاده قضات باشد و باید به شکلی رایگان و جهانی در دسترس قرار بگیرد.

وی ادامه داد: سایر نرم‌افزارهای مشابه نیز باید به صورت رایگان در اختیار همگان قرار گیرند تا بتوانیم فرهنگ و علم خود را در سراسر جهان توسعه دهیم ضمن اینکه برخی از دوستان ما در ایالات متحده گزارش می‌دهند که کشیشان مسیحی و یهودیانی که به اسلام گرویده‌اند، اظهار دارند که ۹۵ درصد مطالب اسلامی موجود به زبان‌های بین‌المللی در اینترنت مربوط به اهل سنت است و بسیاری از آن‌ها مرتبط با وهابیت می‌باشد و تنها ۵ درصد از این مطالب به شیعه اختصاص دارد ضمن اینکه ما در ترویج فرهنگ اهل بیت علیهم‌السلام با ابزارهای محدود و ناکارآمدی مواجه هستیم و در این زمینه بسیار عقب مانده‌ایم. باید این فرهنگ شیعی را به‌صورت رایگان گسترش دهیم تا اثرگذار باشد.

امروز باید از همه امکانات برای نشر اسلام بهره برد

آیت الله سند عنوان کرد: یک پروفسور آلمانی به نام یواخین روبکا، که در ملبورن استرالیا ریاست دانشگاه را برعهده دارد، چهره‌ای شناخته‌شده جهانی است؛ سال‌ها مقالات او را دنبال کردم و وی یک بار برای یک کنفرانس بین‌المللی اقتصاد به اصفهان دعوت شد که مصادف با جشن‌های نیمه شعبان بود.

وی افزود: یواخین روبکا پس از پرس‌وجو درباره علت جشن و امام زمان علیه‌السلام، تحت تأثیر قرار گرفت و بعدها کتابی به زبان آلمانی درباره چهارده معصوم نوشت و هفت سال پیش، وقتی در نجف با آقای سلیمانی پور، یکی از اعضای مجلس امنیت ملی ایران، صحبت می‌کردیم، به همین پروفسور اشاره شد.

استاد حوزه گفت: سلیمانی پور گفت در سال ۲۰۱۱ که به هند دعوت شده بود، این پروفسور در کنفرانس درباره اقتصاد عادلانه صحبت کرده و از نهج‌البلاغه نیز مطالبی نقل کرده بود و وی بسیار مستدلانه صحبت می‌کرد و من احساس شرمندگی کردم، پروفسور حتی غزلی برای امام زمان علیه‌السلام سروده بود.

وی ادامه داد: بعد از سخنرانی، با او صحبت کردم و پروفسور گفت: چگونه چنین اشخاصی را در اسلام دارید و به دنیا معرفی نمی‌کنید؟ و امروز باید از همه امکانات برای نشر اسلام بهره برد و توجه داشت که تجربه‌های قوه قضاییه در دسترس حوزه‌های شیعه قرار نمی‌گیرد و انتشار باید نه فقط در سایت‌ها بلکه به شکل نرم‌افزار و اپلیکیشن صورت گیرد ضمن اینکه لازم نیست حکومتی در کشورهای دیگر برپا کنیم؛ وقتی مردم متمایل شوند، خودشان حکومت برقرار می‌کنند.

آیت الله سند در پاسخ به این سوال که اگر هدف این است ما با چالش هایی مواجه هستیم؟ آیا زمینه فقهی مواجه با این چالش ها وجود دارد؟، اظهار کرد: بله در فقه و روایات معصومین علیهم‌السلام هم موجود است که به تدریج باید این فرد با دین آشنا شود و روایت امام صادق علیه‌السلام و روایات دیگر که بیان می کنند دین به تدریج به چنین افرادی آموزش داده شود.

استاد حوزه افزود: از این مسائل تدریجی روایات بسیاری داریم، برای نمونه در باب حدود گفته شده طوری این حدود را نگویید که فرد از اسلام بیرون رود تازه این روایت در مورد یک فرد مسلمان است چه رسد به کسی که می خواهد مسلمان شود.

وی در پاسخ به این سوال که آیا در فقه و اصول حوزه قم که در فضای حاکمیت بوده می توان گفت تحولات در فقه و اصول و… متأثر از برپایی حکومت دینی بوده است؟، پاسخ داد: در حوزه کتب فقه دولت و حکومت از زمان برپایی جمهوری اسلامی بسیاری به منتشر شده است و حتی در حوزه نجف هم کتاب نوشته شده و بحث می‌شود، اما هنوز هم اقوال موافق و مخالف بررسی و پرورانده می شود.

آیت الله سند بیان کرد: قسمت دیگر این که تصدی حوزه بر پاسخگویی شبهات از مکاتب مختلف و نقد مکاتبی چون هرمنوتیک و لائیک‌ها و… است و الحمدلله از این مباحث که از علوم غربی برگفته شده در حوزه بسیار است و علما مسلط هستند.

استاد حوزه علمیه ادامه داد: در نجف هم به دلیل تأسیس حکومتی که شیعه در آن نقش پررنگی دارد، تحولاتی رخ داده است و دلیل دیگر تحولات نجف تعاملات با حوزه علمیه قم است ضمن اینکه باید این راه را با جدیت بیشتر دنبال کرد و پیش برد، چراکه اگر بتوانیم از این مرحله با موفقیت عبور کنیم موجب رسیدن نور علم أهل بیت در جهان خواهد شد.

وی ابراز کرد: یکی از پیشنهاداتی که بنده از شانزده سال پیش به آقایان تذکر می دهم این است که پل ارتباطی قم با نجف و کربلا و کاظمین بیشتر شود، حتی از لحاظ ابزاری ارتباطات بیشتر شود؛ برای مثال واحد مسکونی زیارتی برای طلابی که به زیارت می روند در نجف باشد که بتوانند با خانواده مدتی در آنجا بمانند، تالار های گفتگو تأسیس شود، حتی یک راه جاده‌ای بین نجف و تهران ساخته شود این در تمدن سازی خیلی تاثیر دارد.

استاد حوزه در پاسخ به اینکه آیا این اصول فقه کنونی برای بسط فقه کافی است یا به عبارتی دیگر ما مسائل فقهی جدید داریم یا فقه حدیث داریم یا اینکه ما نیاز به فقاهت جدید و اصول فقه جدید داریم، گفت: هر سه را نیاز داریم، من تاکنون دو دوره اصول متذکر شده ام و پافشاری بنده بر علم اصول قانون است که این اصول در کلام و قانون و علوم تجربی وجود دارد و به عنوان یک متود منطقی تلقی می‌شود.

آیت الله سند عنوان کرد: به نظرم یک جهش در علم اصول شیعه وجود دارد که بالاتر از نائینی و کمپانی و آقاضیاء و آخوند و شیخ است و حتی بالاتر از مرحوم وحید بهبهانی و به نظر بنده علم اصول، منطق علوم دینی است، بنابراین اصول در قواعد فقهی، کلامی و… مؤثر و متدساز است.

علم اصولِ قانون بالاتر از فقه المقاصد است

استاد حوزه گفت: این علم اصولِ قانون بالاتر از فقه المقاصد بوده و فقه مقاصد مکتب رقیب اصول قانون است؛ فقه مقاصد و فقه مذاق شریعت ضابطه مند نیستید ولی این اصول قانون ضابطه مند است و با این علم بسیاری از گره‌های فقهی گشوده می‌شود.

وی اظهار کرد: به نظر من اصول دو بال دارد، یکی بحث ثبوتی که اصولِ قانون است و ده نام دارد؛ مبادی احکامیه، اصول التشریع، قانون اساسی، اصول القانون، مبدء القانون، فلسفه قانون و یک بال دیگر علم دلالت و اثبات است که اگر به قسمت اول به پرورش برسد، می توانیم بسترهای پاسخ مسائل جدید را از دین فراهم کنیم.

آیت الله سند ادامه داد: فضای حوزه علمیه نجف و قم خواه ناخواه در این مسیر می‌رود، البته هر فردی که آگاهی بیشتری داشته باشد، نقش موثری ایفا خواهد کرد، شاید اولین بار میرزا نایینی شروع به این اقدام جدید کرد، ولی وی این مطالب را نپرورانده است، تنها تفطنی کرده و آن را دنبال نکرده است و برخی هم بدون توجه به این مسئله ورود نکرده اند، حتی من به برخی از دوستان که درس خارج دارند، تذکر این راه را داده ام که خیلی مهم است و باعث جهش بزرگ در حوزه می شود.

استاد حوزه علمیه قم در پاسخ به این سوال که فقه معاصر را بیشتر متأثر از این فضا می دانید یا خیر، بیان کرد: به نظر بحثی که علامه طباطبایی در اعتباریات مطرح کرد شروعی بر این راه بوده و علامه این مسائل را جمع آوری کرده است ولی از خودش نیست بلکه از نایینی و کمپانی و… است ولی همین که به این مسائل توجه کرد بحث دیگری است.

وی در پاسخ به اینکه بحث معقول ثانی فلسفی آیت الله مصباح و علم دینی آیت الله جوادی و اعتباریات علامه طباطبایی زیر ساخت این طور مباحث است، عنوان کرد: کتاب عقل عملی بنده زودتر از این دو کتاب بزرگواران بوده است.

آیت الله سند در پاسخ به این سوال که آیا این سبک به نسبی گرایی نمی انجامد و قاعده مند می شود، اذعان کرد: بله، گسیختگی در این ابحاث ما در کتاب نیست و یک سیستم است.

استاد حوزه در پاسخ به این سوال که یکی از معاصرین نظریه اش با مقاصد نزدیک است ولی از نو آوری گذشته است؛ گفت: ایشان هنوز مواد را خوب تولید می‌کند، اما معمار نیست که خانه منسجم بسازد، مهندس نقشه کش یک چیز است و معماری چیزی دیگر، هم از جهت مواد قوت لازم است هم از جهت تئوری نظام لازم است و هم از جهت اجرا.

وی ادامه داد: پیشنهاد دیگر این که گفتمان ادیان در سیره معصومین که عمدتاً در کتاب احتجاج و عیون اخبار الرضا آمده است باید به زبان‌های بین المللی ترجمه شود ضمن اینکه نکاتی در این بحث‌ها از تورات و انجیل دارند که کشیش‌ها و خاخام ها اطلاع ندارند ضمن اینکه این کار اگر بشود بسیار در سطح جهان تأثیر گذار خواهد بود.

صحیفه سجادیه و نهج‌البلاغه هویت شیعه هستند

آیت الله سند بحرانی تصریح کرد: پیشنهاد دیگر این که صحیفه سجادیه و نهج‌البلاغه و تحف العقول باید ترجمه شود چراکه این ها هویت هستند البته شنیدم یک مترجم که پروفسور هندی است به نام امجد نقوی که در لندن نهج‌البلاغه را به انگلیسی ترجمه کرده و بنا دارد با بانیان خیر این ترجمه را پخش الکترونیکی کند این دست کارها خیلی مهم و مؤثر است، مثلاً ماجرای کوفی عنان با نامه أمیرالمؤمنین علیه‌السلام به مالک اشتر که غدیر دیگری بود را شنیده اید پس بنابراین این دست کارها بسیار خیلی مهم است.