عضو هیئت علمی دانشگاه قرآن و حدیث با اشاره به اینکه ترجمه متون دینی پس از پیروزی انقلاب اسلامی دچار یک تحول فوق‌العاده و جهش عظیم شد که در ابعاد مختلف قابل توجه است گفت: ما پیش‌تر ترجمه را از زبان عربی به فارسی و همچنین به تعداد معدودی از فارسی به عربی داشتیم. اما از مقطع فکری انقلاب اسلامی به بعد ترجمه‌ی متون دینی در عرصه‌های مختلف از جمله «زبان مقصد» دچار تحول کمی و کیفی زیادی شد.
به گزارش خبرنگار خبرگزاری حوزه، پیش همایش حدیثی یکصدمین سال بازتأسیس حوزه علمیه قم با رونمایی از کتاب الکافی با ترجمه فارسی از آثار جدید پژوهشگاه قرآن و حدیث و نیز کتاب ادعیه الکافی، امروز پنجشنبه ۲۰ اردیبهشت در سالن اجتماعات دارالحدیث برگزار شد.
دکتر محمد مرادی، عضو هیئت علمی دانشگاه قرآن و حدیث طی سخنانی در مورد سیر شکل‌گیری علم ترجمه گفت: ترجمه بر اساس نیاز مناسبات انسانی از زبان بدن آغاز شد و انسان‌ها به تدریج دریافتند که می‌شود از فنی به نام ترجمه استفاده کرد. این فن به تدریج توسعه پیدا کرد و امروز به یک دانش تخصصی علمی دانشگاهی مبدل شده است.
وی با اشاره به اینکه مردم ایران به دلیل ایرانی بودن و زبان فارسی بیش از هر ملت دیگری در حوزه‌ی دینی به علم ترجمه نیاز داشته‌اند، گفت: نخستین‌های ترجمه‌ی دینی طبیعتا از قرآن و حدیث آغاز شده است و گزارش‌های علمی نشان می‌دهد که در همان قرون آغازین ورود اسلام به ایران، قرآن و سپس احادیث به زبان فارسی ترجمه شده است.
این حدیث‌پژوه، نقطه شروع رسمی ترجمه در ایران را از دوره صفویه دانست و گفت: پس از آن در دوران قاجاریه یعنی از سال ۱۱۷۴ تا ۱۳۰۴ ترجمه متون دینی بیش از گذشته مورد توجه قرار گرفت تا دوران مشروطه فرا رسید و تحت تاثیر رخدادهای بزرگ جهانی در حوزه سیاست و فرهنگ و ادبیات و مسایل اجتماعی، یک تحول بزرگ فکری در ایران رخ داد و از این رو به ترجمه بیش از گذشته توجه شد.
وی خاطرنشان کرد: اگر از سال ۱۳۰۱ تا ۱۴۰۱ را مبنا قرار بدهیم، به خاطر جریان مشروطه و گسترش سواد در میان توده‌های جامعه، ترجمه بخصوص در حوزه‌ی حدیث یک رشد چشمگیر به خود دیده است.
مرادی افزود: در دوره پنجاه ساله نیمه اول سده معاصر آثاری مثل نهج‌البلاغه، تحف العقول، مفاتیح الجنان، صحیفه سجادیه، نهج‌الفصاحه، بحارالانوار، سخنان برگزیده و گلچین‌های مختلف و همچنین پاره‌ای از متون معرفتی دوم مانند تفسیرهای مجمع‌البیان و المیزان به زبان فارسی ترجمه شده است.
به گفته وی به دلیل آغاز نهضت امام خمینی (ره) اتفاق دیگری هم رقم می‌خورد و آن رویکرد پیشین که عموما ترجمه آثار معرفتی درجه یک اسلامی مثل قرآن و حدیث است، به آثار دیگری نقل مکان می‌کند و در دستور کار ترجمه قرار می‌گیرد که عمدتا آثار سیاسی اجتماعی هستند.
وی در تکمیل مطلب فوق افزود: آثاری از سید قطب، ابوالحسن ندوی، محمد غزالی، مالک ابن نبی، محمد جواد مغنیه و کتاب‌هایی در عرصه‌های عموما سیاسی اجتماعی نقش بزرگی بر تحولات ایران معاصر بر جای گذاشت و شخصیت‌های قابل توجهی از حوزویان مشغول این دسته از کتاب‌های دینی شدند که غالب نویسندگان آنها مصری، لبنانی و پاره‌ای از کشورهای دیگر آفریقایی بودند.
مرادی با اشاره به اینکه ترجمه متون دینی پس از پیروزی انقلاب اسلامی دچار یک تحول فوق‌العاده و جهش عظیم شد که در ابعاد مختلف قابل توجه است گفت: ما پیش‌تر ترجمه را از زبان عربی به فارسی و همچنین به تعداد معدودی از فارسی به عربی داشتیم. اما از مقطع فکری انقلاب اسلامی به بعد ترجمه‌ی متون دینی در عرصه‌های مختلف از جمله «زبان مقصد» دچار تحول کمی و کیفی زیادی شد.
عضو هیئت علمی دانشگاه قرآن و حدیث افزود: بعد از انقلاب اسلامی کتاب‌های دینی به بیش از صد زبان مقصد ترجمه شده است. شاید باورکردنی نباشد که کتب دینی به گویش‌های محلی پاره‌ای از کشورهایی که ناشناخته هستند نیز ترجمه شده است و بر این اساس یک تنوع فوق‌العاده زبانی در عرصه ترجمه کتب دینی رخ داده است.
مرادی با اشاره به اینکه پیش از انقلاب اسلامی مترجمان چندان به مباحث نظری ترجمه نمی‌پرداختند، افزود: بعد از پیروزی انقلاب اسلامی رشد مباحث نظری ترجمه بسیار چشمگیر است و مقالات و کتاب‌های بسیاری در عرصه مباحث نظری همچون سیر تطور، تاریخ، اصول، روش و مقدمات ترجمه دینی به نگارش درآمده است.
وی با بیان اینکه پیش از انقلاب ترجمه‌های متون دینی اصولا کاری فردی بوده اما بعد از پیروزی انقلاب به کاری نهادی هم در داخل و هم خارج از کشور تبدیل شد، گفت: در داخل کشور بیش از ۲۰ نهاد آموزشی پژوهشی هستند که به کار ترجمه هم مبادرت کرده‌اند. در خارج از کشور نیز بیش از ۱۰ نهاد به صورت گسترده در کشورهای مختلف مانند بنیاد ابن سینا در مسکو، مرکز مطالعاتی جاکارتا و لندن و بوسنی مشغول فعالیت هستند که هرکدام رقمی بالغ بر ۱۵۰۰ اثر ترجمه و تالیفی داشته‌اند.
عضو هیئت علمی دانشگاه قرآن و حدیث افزود: میزان تیراژ کتب ترجمه متون دینی هم در دوره پس از انقلاب اسلامی با هیچ دوره‌ی دیگری قابل قیاس نیست، بگونه‌ای که هزاران عنوان کتاب به زبان‌های مختلف در بازه زمانی ۵۰ ساله اخیر ترجمه شده است.
مرادی با تاکید بر اینکه عرصه‌های علمی مورد توجه مترجمان نیز پس از انقلاب بسیار گسترش پیدا کرده است، گفت: در گذشته صرفا عرصه کلام و تفسیر و حدیث مد نظر بود اما اکنون در بیش از ۲۰ عرصه شامل تاریخ، مدیریت، ادبیات، اقتصاد، سیاست، جامعه، روانشناسی و در کل تمامی بخش‌های علوم انسانی در عرصه ترجمه مورد توجه قرار گرفته است.
وی کتاب الکافی را یک مرامنامه تمام عیار دانست که شامل اصول و فروع و اخلاق می‌شود و یک دور معارف شیعی در آن گرد آمده است.
مرادی با اشاره به اینکه کتاب الکافی از دوره ششم و بعدها در صفویه، قاجاریه، مشروطه و پس از انقلاب به صورت فراوان ترجمه شده است، گفت: اما ترجمه‌ای که در موسسه علمی فرهنگی دارالحدیث صورت گرفته یک ترجمه جمعی توسط تعدادی از دانشوران حوزه است که شایستگی‌های بسیار خوبی داشته‌اند.
وی افزود: ترجمه موسسه دارالحدیث شامل همه بخش‌های کافی از جمله اصول، فروع و روضه است. در حالی که پیش از این عموما گزیده‌ای ازکافی و یا صرفا اصول کافی را ترجمه می‌کردند، اما به بخش فروع آن کمتر توجه می‌شد.
مرادی با بیان اینکه در دهه‌های اخیر ترجمه از حیطه کتاب‌های عمومی خارج شده و تخصصی شده است، گفت: ترجمه موسسه دارالحدیث از کتاب الکافی بر اساس یک نسخه مصحح انجام شده است که این ویژگی مهمی است.