به گزارش خبرنگار خبرگزاری حوزه، دکتر محمد مرادی در نشست «ترجمه‌های میراث حدیثی در صد سال اخیر حوزه علمیه قم» از سلسله نشست‌های یکصدمین سال بازتاسیس حوزه علمیه قم که به همت دبیرخانه یکصدمین سال باز تاسیس حوزه قم باهمکاری معاونت پژوهش حوزه‌های علمیه برگزار شد، در تعریف حدیث عنوان کرد: حدیث متنی حاوی سنت معصوم علیهم السلام است.
وی با بیان اینکه حدیث یکی از دو منبع اصلی دین است، ادامه داد: حدیث نقش پررنگی در مجموعه حوزه های دینی و تعالیم دینی دارد، از زمانی که حدیث به نگارش درآمد مجموعه های بسیار بزرگی را محدثان و عالمان اسلامی در حوزه حدیث پدید آوردند.
مدیر گروه های تفسیر و علوم قرآن دانشگاه قرآن و حدیث افزود: اگر حدیث در میراث اسلامی به عنوان منبع دینی در درجه دوم اهمیت است به لحاظ علمی در درجه اول قرار دارد و شکل گرفتن علوم مختلف مانند فقه، اعتقادات، اخلاقیات، معرفت و دانش های اسلامی در دوره های نخستین اسلامی به خاطر حدیث بوده است.
وی بیان کرد: حدیث از نخستین های دانش اسلامی است که دانش های مختلفی از دل آن به وجود آمده است و با گذر زمان نیز پیرامون حدیث نیز چندین دانش شکل گرفته است.
مرادی اظهار کرد: مباحث نظری حدیث، علومی هستند که پیرامون حدیث شکل گرفتند و فارغ از متون حدیثی و اجزای حدیثی هستند؛ یعنی حدیث به تدریج مورد توجه عمیقی قرار گرفت و درباره اسناد حدیث دانش رجال، درباره غرائب حدیث علوم لغوی یا غریب الحدیث، برای فهم درست و شناخت ابعاد مختلف حدیث ارائه حدیث و اصطلاحات حدیث شکل گرفت.
وی با بیان اینکه با گذر زمان حدیث نقش پررنگ تری در میان مجموعه های دینی پیدا کرد، یادآور شد: امروزه بنا به دلایل گوناگون عالمان اسلامی به این نتیجه رسیدند که حدیث را به زبان های مختلف ترجمه کنند.
پژوهشگر حوزه حدیث ادامه داد: از اینکه نخستین بار چه زمانی و چه کتابی از زبان عربی به زبان های دیگری ترجمه شده است اطلاعات دقیقی وجود ندارد، اما آنچه مسلم است مجموعه ها و داده های ترجمه حدیث که اکنون در اختیار داریم اگر نگوییم که در دوران صفویه ترجمه شروع شده است از آن دوران توسعه پیدا کرده است؛ زیرا یک دولت شیعی در ایران روی کار آمد، عالمان اسلامی حوزه های علوم دینی مختلفی را سامان دادند و شروع به تدوین کتاب های مختلف کردند.
وی اضافه کرد: پیش از آن نگارش کتاب دینی به زبان فارسی رایج نبوده اما به تدریج کتاب های دینی قابل توجهی به زبان فارسی به نگارش درآمدند که از جمله آن‌ها کتاب های تاریخی مثل حیات القلوب مرحوم مجلسی، کتاب های اخلاقی مثل حلیه المتقین و کتاب های گوناگون در زمینه دعا و مناسک دینی در ایام مختلف مانند مثل ماه مبارک رمضان است.
مرادی بیان کرد: در دوران قاجاریه ترجمه متون دینی در کشور ایران توسعه بیشتری پیدا کرد و آثاری حدیثی مثل آثار شیخ صدوق و کتاب اصول کافی مرحوم کلینی نشانه‌ای از توسعه ترجمه حدیث در آن دوران است.
وی با بیان اینکه آثار ترجمه‌ای حدیث به دو دسته علوم حدیث و متون حدیثی تقسیم می‌شوند، اظهار کرد: علوم حدیث به معنای دانش تاریخ حدیث، مصطلحات حدیث، فقه الحدیث، نسبت حدیث با قرآن و… است که به عنوان دانش حدیث شناسی از آن یاد می‌شود و در این زمینه ترجمه های قابل توجهی نداریم.
مدیر گروه های تفسیر و علوم قرآن دانشگاه قرآن و حدیث با بیان اینکه بخش دیگر مربوط با متون حدیثی است، گفت: جوامع حدیثی به آثاری گفته می‌شود که حاوی ابعاد گوناگون مباحث حدیثی اعم از اعتقادی، تاریخی، معرفتی، اخلاقی و فقهی است که امروزه با نام دانشنامه و موسوعه نیز شناخته می‌شوند که نمونه آن کافی کلینی است.
وی درباره مسندهای حدیثی گفت: مسندها کتاب‌هایی هستند که مجموعه احادیث یا گزاره های تاریخی یک شخصیت در آن جمع آوری شده است. در گذشته مسند به کتبی گفته می‌شد که بر اساس گویندگان حدیث و یا ناقلان اول حدیث نگاشته می‌شدند. مسندهای حدیث در میان اهل سنت نسبت به شیعیان رایج تر است؛ البته در سال اخیر ما نیز به مسند نگاری روی آوردیم که از جمله آن‌ها مسند امام علیه السلام، مسند امام حسین علیه السلام، مسند امام رضا علیه السلام و دیگر امامان معصوم علیه السلام است.
مرادی عنوان کرد: مجموعه های دانشی که از کتاب‌های های حدیثی در دانش های مختلف فراهم شدند مثل کتاب های حدیثی مربوط به فقه مانند وسایل شیعه، احادیث شیعه، بخشی از کتاب اصول کافی از شیخ کلینی، کتاب التهذیب مرحوم شیخ طوسی و الاستبصار و… کتاب های حدیثی فقهی هستند که از این مجموعه ها در حوزه های دیگر مانند حوزه اخلاق، مباحث عقیدتی، مجموعه های تفسیری، مجموعه های سیره و تاریخ و… نیز فراهم شدند.
حدیث در نیمه اول سده معاصر
عضو هیئت علمی دانشگاه قرآن و حدیث گفت: تعداد کتب حدیثی ترجمه شده در نیمه نخست سده معاصر زیاد نیست اما مجموعه‌ها و کتب قابل توجهی مانند سه جلد از کتاب کافی شیخ کلینی، مفاتیح الجنان، نهج البلاغه، صحیفه سجادیه و…هستند.
وی ادامه داد: بحارالانوار مجموعه بسیار بزرگی است که چاپ سنگی آن در ابعاد قطع رحلی ۲۵ جلد بود که همه ۲۵ جلد در نیمه اول سده معاصر تصحیح و در ۱۱۰ جلد به چاپ رسید و بخش زیادی از آن ترجمه شد. مجموعه بزرگی از اطلاعات مربوط به حضرت حجت (عج)، زندگی نامه دیگر معصومان علیهم السلام و بخش هایی از اخلاقیات از جمله ویژگی‌های این کتاب بود که سبب ترجمه آن شد.
مرادی اضافه کرد: کتاب‌هایی مربوط به تغذیه و طب مثل طب الرضا علیه السلام و یا برخی از کتاب های حدیثی که تنوع داشتند مانند تحف العقول عن آل الرسول از ابن شعبه حرانی، علل الشرائع از مرحوم شیخ صدوق، زندگی نامه ائمه معصومین علیهم السلام، سیره ائمه معصومین علیهم السلام مانند ارشاد القلوب و جهاد النفس از حر عاملی از دیگر کتبی بودند که در نیمه ابتدایی سده معاصر ترجمه و مورد استقبال قرار گرفتند.
وی با بیان اینکه آثار ترجمه شده در نیمه اول سده معاصر به خوبی سلیقه آن دوران را نشان می‌دهد، تصریح کرد: ترجمه آثاری مثل نهج‌البلاغه حضرت امیرالمومنین علیه السلام که جنبه های اجتماعی و سیاسی پررنگ تری دارد به خوبی کشش جامعه به سمت سیاست را نشان می‌دهد به همین خاطر ترجمه نهج البلاغه خوانندگان زیادی داشته است و چندین مترجم اعم از حوزویان و غیرحوزویان آن را ترجمه کردند.
حدیث در نیمه دوم سده معاصر
پژوهشگر حدیث با اشاره به اینکه در دوره دوم یعنی نیمه دوم سده معاصر به طوری کلی نگاه به کتاب های دینی متفاوت شد، افزود: در دوره اول شاهد ترجمه آثار از زبان عربی به فارسی هستیم و ترجمه از زبان عربی یا زبان فارسی به زبان های دیگر دنیا بسیار کم است مثلا کتاب های حدیثی جیبی را داشتیم که برگزیده احادیث را با زبان فرانسوی یا انگلیسی ترجمه می‌کردند و کتاب مستقلی نداریم.
وی با بیان اینکه دوره دوم اتفاقات شتابان و پردامنه است، اظهار کرد: در این دوره کتب حدیثی در عرصه‌های گوناگون یعنی دو بخش نظری و اجزای حدیث به زبان های مختلف فارسی، انگلیسی، فرانسوی، ترکی، تاجیکی، اردو، آلمانی، اسپانیولی، اندونزیایی، فولانی، میانماری، بنگالی، تایلندی، روسی، اوگاندایی، رواندایی، بوسنیایی، چینی، گجراتی، نروژی، آلبانیایی، سند، گرجی، بنگلادشی هندی و… ترجمه شدند.
مرادی ادامه داد: در این دوران بخش قابل توجهی از آثار شیخ صدوق ترجمه شدند پیش از این کتاب من لایحضره الفقیه، علل‌الشرایع، کمال‌الدین و تمام‌النعمة، التوحید و خصال ایشان ترجمه شده بود اما پس از انقلاب بخش زیادی از کتب شیخ صدوق توسط مترجمان متعدد ترجمه شد.
وی با اشاره به در پژوهشگاه قرآن و حدیث موسسه دارالحدیث آثار فراوانی از منابع حدیثی نگارش شده است که برخی آن ها از به بیش از ۲۰ زبان جهانی ترجمه شدند، بیان کرد: موسوعه امام علی علیه السلام، موسوعه امام حسین علیه السلام، حکمت نامه امام حسین علیه السلام، حکمت نامه پیامبر که بالغ بر پانزده جلد مجموعه سخنان پیامبر (ص) است از جمله کتب این موسسه است.
عضو هیئت علمی دانشگاه قرآن و حدیث گفت: کتاب اهل البیت فی الکتاب و السنه به زبان فارسی، اردو، انگلیسی، ترکی، اندونزیایی، تاجیکی، فرانسوی و میانماری، کتابی درباره دنیا و آخرت به زبان فارسی، اردو، اندونزیایی و انگلیسی، کتابی درباره ماه مبارک رمضان با عنوان شهرالله فی الکتاب و السنه به زبان فارسی، اردو، تاجیکی و اندونزیایی، کتاب العقل و الجهلذفب الکتاب و السنه به زبان فارسی و اردو، کتابی با موضوع حج که مجموعه‌ای از آیات و احادیث مربوط به حوزه حج است به زبان فارسی و اردو از دیگر آثار چند زبانه مجموعه دارالحدیث است.
وی اظهار کرد: در مجموعه دارالحدیث بیش از ۷۰ کتاب حدیثی تدوین شده است که اغلب آن‌ها به زبان های مختلف برای مناطق اروپایی، آسیایی، شرق آسیا، ترک نشین و آفریقا ترجمه شده است.
مرادی ادامه داد: هدف اول موسسه دارالحدیث اولاً نگارش کتاب بر حسب نیاز جامعه و ثانیا استخراج موضوعات مختلف از منابع حدیثی دست اول و تبدیل آن ها به کتابچه های قابل استفاده برای عموم مردم است؛ البته در این موسسه سفارش ترجمه نیز برای زبان‌های مقصد صورت می‌گیرد.
وی افزود: در موسسه های دیگری در قم که حدود ۲۰ نهاد آموزشی و پژوهشی هستند نیز بخشی از فعالیت شان را به ترجمه آثار حدیثی تدوین شده در آن موسسه یا از آثار سنتی و کهن امامیه بر جای مونده اختصاص دادند.
عضو هیئت علمی دانشگاه قرآن و حدیث اظهار کرد: موسساتی در خارج از کشور که نهادهای وابسته به حوزه علمیه قم هستند نیز به ترجمه کتب دینی به ویژه کتب حدیثی مشغول هستند که مرکز ابن سینا در مسکو، موسسه ملاصدرا در بوسنی و مرکزی در اندونزی در شرق آسیا از جمله این مراکز هستند.
وی یادآور شد: سیر ترجمه حدیث در سده اخیر به طور دائم رو به رشد بوده است و اگر در سال ۱۳۵۰ حدود ۲۰ کتاب اصلی و فرعی حدیثی در زمینه سخنان یک امام معصوم، کتاب های دعا یا برخی از مجموعه آثار آثار دیگر مثل کتاب های اعتقادی یا اصول کافی داشتیم امروز علاوه بر کتاب های اصلی حدیث، کتاب‌های گوناگونی در حوزه اعتقادات، اخلاقیات، چگونگی زیست اسلامی، سبک زندگی اسلامی، مباحث فقهی، تاریخی، سیره، سنت و معرفت داریم که به زبان های مختلف در جهان ترجمه شدند.